- Дүниетаным
- Дүниетаным – әлемге және адамның осы әлемдегі орнына көзқарастар жүйесі. Ол көбінде адамның осы әлемге, басқа адамдарға, өз-өзіне қатынасын анықтайды және оның тұлғалық құрылымдарын қалыптастырады. Дүниетаным психикалық қалыпты адамның қоршаған болмыспен – табиғат және қоғаммен – тәжірибелік өзара әрекетінің күрделі нәтижесі ретінде пайда болады. Бұл адамның тіршілік әрекетінің (жизнедеятельность) ішкі детерминанттарының біршама (относительно) автономды (дербес) және тұрақты жүйесі. Тұтас (бүтін), көпдеңгейлі, күрделі ұйымдасқан жүйе түрінде көрінеді.Тарихқа дүниетанымның әр алуан түрлері белгілі: магиялық, мифологиялық, діни, философиялық, ғылыми, сонымен бірге олардың әр түрлі араласқан типтері. Психикалық қалыпты ересек адам үшін қоршаған болмысты, өзін-өзі тану және өзін-өзі бағалау күрделі процесінің нәтижесінде бекітілген дүниетаным жүйесі оның өмірінің ішкі заңы болады. Тұлғаның өзіне қатынасты оның жүріс - тұрысын іштей себеп ететін алғашқы (бастапқы) субъективтік феномен болады. Дүниетанымның генезисі (шығу тегі), ал одан соң оның саналы қалыптасуы субъекттің ең алдымен күрделі тәжірибелік және когнитивтік (танымдық) өз әрекеті (самодеятельность) болады. Бұл процесс едәуір сыртқы мақсатты бағытталған қоғамдық әсерлерге ұшырына алады. Мысалы, манипуляцияның (ықпал етудің) елеулі құралдары ретінде мыналар бола алады: өмірдің ерекше материалдық және рухани жағдайлары; мәдени дамудың шектелген (шектеулі) мүмкіншіліктері; толық емес және барабар емес (неадекватная – теңбе-тең емес, сәйкес емес) әлеуметтік ақпарат және т.б.Дін (лат. religio – тақуалық, құдайшылдық, табыну, араб. – сенім, наным, илану) – дүние тану, дүние түсіну, дүние сезіну, сол сияқты осы көзқарастармен байланысты табиғаттан тыс сфераның, ал жетілген, кемелденген формада онда Құдайдың, құдіреттің барлығына сеніммен анықталатын адамдардың жүріс-тұрысы. Адам ойында (адамда) тірек беретін және табынуға лайықты трансценденталды және құпия күшке тәуелділік пен міндеттілік сезім басымдылығы орын алады. Адамның және қоғамның Абсолютпен тікелей байланысқа ұмтылуын бейнелейді.Діннің мазмұны білім пәні ретінде анықталмайды және сондықтан ақиқат-жалған деген параметрлермен идентификациялауға (теңестіруге) болмайды, жеке нанымның пәні болады. Дін мен нанымның әлеуметтік-рухани феномендері (құбылыстары) көп ретте адамдар жанында, ойында мешіттер, шіркеулер және конфессиялар шеңберінен тыс жүзеге асады. Әлеуметтік сферада дін бірқатар функцияларды атқарады: интегративтік (біріктіру), компенсаторлық (орнын толтыру), дүниетанымдық, реттеушілік.
Философиялық терминдердің сөздігі. - Павлодар: ПМПИ. Зағыпаров Қ.Ф.. 2011.
Смотреть что такое "Дүниетаным" в других словарях:
Антропоморфизм — (гр. аntropos – адам, morphe – форма, пішін) – табиғат құбылыстарына, жануарларға да адамдық қасиеттер тән деп және Құдайды да адам бейнесінде түсінетін ілім. Адамзаттық, халықтық дүниетанымдағы жаратылыс иелерін (Құдайды, періштелерді, мал жан… … Философиялық терминдердің сөздігі
Атеизм — (фр. atheisme, гр. a – жоқ және teos – Құдай – сөзбе сөз құдайсыздық) – Құдайдың, кез келген басқа табиғаттан тыс күштердің барлығын, жалпы дінді жоққа шығаратын қөзқарастар жүйесі. Атеизм дінге оппозиция (қарсы) ретінде материалистік дүниетаным… … Философиялық терминдердің сөздігі
Бұқаралық сана — (ағыл.mass mind) әлеуметтік философияда кемелденген индустриалдық қоғамның қатардағы азаматтарының бұқаралық ақпарат құралдары мен бұқаралық мәдениет стереотиптерінің ықпалымен қалыптасатын шаблондық, тұлғасызданған санасын, сол сияқты… … Философиялық терминдердің сөздігі
Магия — (гр. mageia сиқыршылық) белгілі әрекетке (действие) және сөздерге кереметтей қасиет беріп дәріптеуші ерекше күш. Магия әрекеттері әртүрлі болады: қарапайым қимыл, зікір салу, көптеген адам қатысатын және т.б. Мақсатына орай емдік (балгерлік),… … Философиялық терминдердің сөздігі
Марксизм — неміс ғалымдары мен ойшылдары К.Маркс пен Ф.Энгельс жасаған ілім (доктрина). Ол ХІХ ғ. 40 ж.ж. капитализмнің даму кезеңінде, таптық қайшылықтардың шығу негізінде дүниеге келді. Тарихи аренаға дербес саяси күш ретінде пролетариат (жұмысшы табы)… … Философиялық терминдердің сөздігі
Табу — Табу, тапу (полинез.тыйым) қоғамдық дамудың рулық тайпалық кезеңіндегі адамдарда кездесетін діни магиялық (діни сиқырлық) тыйымды білдіретін сөз, ұғым.Өзінің «классикалық» формасындағы табу жүйесін саяхатшылар мен этнографтар Полинезияда тапты,… … Философиялық терминдердің сөздігі
Хаос — (гр.chaos – үңірейген, тұңғыйық, қараңғы) – 1)грек мифологиясында жерасты патшалығының қараңғы және шексіз кеңістікті білдіретін ұғым, әлемді, дүниені жаратудан бұрынғы алғашқы, бірінші түнек (қараңғылық); 2)кәдімгі әдеттегі ұғым бойынша шеткі… … Философиялық терминдердің сөздігі
Шаманизм — – қазақша баламасы бақсылық, бақсыға табыну, дәстүрлі ойлаудың ең көне түрлерінің бірі. Шаманизм тотемизмнен кейінгі, монотеистік діндерден бұрыңғы ритуалды – магиялық (сиқыршылық) дүниетаным. Ондағы (шам.) ең басты нәрсе бақсы және ол жүргізетін … Философиялық терминдердің сөздігі
Эвдемонизм — (гр.eudaimonia бақыт,разылық) адам өмірінің мақсаты бақыт деп есептелетін дүниетаным және (немесе) философиялық ілім. Әр заманда ойшылдар, философтар бақытты әртүрлі мағынада түсінді. Демокрит пен Эпикур үшін бақыт рухтың тыныштығы түрінде… … Философиялық терминдердің сөздігі
Эпикуреизм — – Эпикур негіздеген антикалық философиядағы бағыт. Ол Афинада өз мектебін ашты, «Эпикур бағы» («Сад Эпикура») деген ат алды және 8 ғасырдай жұмыс істеді (б.д.д. ІV ғ. бастап б.д. ІVғ. дейін). 300 ге жуық шығармалары болған, бірақ бірнеше хаттар… … Философиялық терминдердің сөздігі